باید با نسل جوان به زبان امروز و آمیخته با هنر سخن بگوییم

بزرگنمایی تصویر

به گزارش آرت بوم، ” فرزاد تقی‌لر” از داوران پانزدهمین جشنواره سراسری تئاتر رضوی است.

وی پژوهشگر ، مدرس، منتقد ، مترجم و نویسنده تئاتر بوده و دکترای هنرهای اسلامی دارد.
تقی‌لرمدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی دارد و عضو هیات علمی دانشگاه نبی اکرم (ص) تبریز است.

سرپرست گروه تئاتر پرواز ۸۲، دبیر سرویس تئاتر فصلنامه های غروب / هنر و جامعه،عضو شورای هنری مجتمع فرهنگی ، هنری تربیت، مجری ، کارشناس و نویسنده برنامه های تلویزیونی نظیر جادوی صحنه و محفل هنر،نویسنده و مترجم مقالات، کتب و نمایشنامه، راهنمایی بالغ بر ۱۵۰ پایان نامه کارشناسی و کارشناسی ارشد،داوری جشنواره های دانشگاهی و استانی و منطقه ای و سراسری،دبیر هنری جشنواره های دانشگاهی و استانی، عضو انجمن نمایش و فیلم استان و مستند ساز ( فیلم های پژوهشی پشت و روی صحنه آبی و در فراسوی صحنه آبی) بخشی از فعالیتهای هنری وی محسوب می‌شود.

در ادامه گفت و گو با این هنرمند را مشاهده می‌کنید:

تعریف شما از هنر آیینی و تئاتر ارزشی چیست؟

بنابر ملاحظات تاریخی، تئاتر از دل آیین‌ها به وجود آمده و رابطه تفکیک‌ناپذیری با آن دارد. آیین های نخستین بشر که به نوعی ملاحظات هستی، شناسانه آن‌ها را در برمی‌گرفته، باعث به وجود آمدن شیوه ای از هنر به اسم هنرهای نمایشی شده است، تا  انسان در دل آن بتواند سوای آن که بر ترس های خودش در ارتباط با طبیعت غلبه می‌کند، به چالش های ذهنی خودش در ارتباط با مسائلی نظیر مبدا حیات، مقصد حیات، چیستی و ضرورت وجود انسان در هستی بپردازد و برای سوالاتش پاسخی پیدا کند.

انسان در چارچوب فرهنگ خودش در هر منطقه ای از جهان که زندگی می‌کند، در ارتباط با مقولاتی نظیر مرگ، زندگی و همین طور در ارتباط با تمام ابعاد روابط اجتماعی و فردی خودش اعم از مسائل زناشویی، معیشت و مسائل زیستی خود برای آن‌که معنا و مفهومی به حیات خود ببخشد، سعی کرده است به مناسبات و اقدامات خود جنبه‌ای حاصل از تفکر آیینی بخشد.

بنابراین چه در دوران باستانی و چه عصر مدرن، آیین ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند و طبیعتا نمایش ها و تئاترهایی که دغدغه پرداختن به آیین ها را دارند و یا در رابطه دو سویه با آیین‌ها قرار دارند، کماکان جزو نمایش های حائز اهمیت قلمداد می‌شوند و آثاری هستند که دارای ارزش‌های هنری و انسانی قابل توجهی هستند. اما پاسخ این سوال که تئاتر ارزشی چیست؟ باید گفت؛ هر آن چیزی که دارای مفاهیم انسانی و متعالی است و باعث تکامل ذهنی و معنوی ملت‌ها می شود، در همه جوامع فارغ از مناسبت‌های فرهنگی، ارزش قلمداد می‌شود‌.

در شکل کلان و انسانی این مفهوم فارغ از هرگونه محدودیت‌های نژادی، دینی و فرهنگی به عنوان انسان، مجموعه ای از مولفه‌ها وجود دارد که شرایط و وضعیت انسانی افراد را در جهان هستی، ترسیم می‌کند و به شکل راهبردی دستگیر فرد می‌شود تا منجر به طی پله های معنویت به سمت ترقی شود و این امر در هر حالتی ارزش قلمداد می‌شود.

پس تئاتری که ما در شکل کلان به عنوان تئاتر ارزشی از آن یاد می‌کنیم، به تئاتری گفته می شود که تلاش می‌کند در جهان مادی، برای انسان آرامش، امنیت و رفاه تامین کند، در عین حال پاسخگوی نیازهای درونی اش نیز بوده و دستگیر انسان است تا انسان به اعلی علیین و مراتب بالا و کمال هستی دست یابد و به حقیقت نزدیک شود.

اما در جاهایی عنوان “ارزش”، فارغ از مفاهیم انسانی و کلان خودش دارای تعاریف سیاسی هم می‌شود؛ یعنی بستگی به آن دارد که در کدام شکل از چهارچوب سیاسی و معیارهای اجتماعی داریم از ارزش صحبت می کنیم، ارزش در آن جا برای خود پاره ای معانی جزئی تر و در واقع هدفمندتر هم پیدا می‌کند. یعنی وقتی در جامعه ایران به خصوص در قرن اخیر در مورد ارزش صحبت می‌کنیم، تمرکز بر روی ارزش‌هایی است که برآمده از تعالیم و آموزه‌های مذهبی، ملی و برآمده از ارزش‌های اسلامی و دغدغه های نیاکان ماست. در حقیقت وقتی ما از تئاتر ارزشی صحبت می‌کنیم، در واقع با یک مفهوم کلان جهانی مواجه هستیم که در بردارنده ارزش های انسانی است. همین مفهوم به شکل جزئی‌تر آن در کشور ما در ارتباط با آموزه هایی است که برآمده از مطالبات مذهبی و ملی می باشد. مسائلی نظیر حضور مردم در انقلاب سال ۵۷ یا سال‌های دوران جنگ تحمیلی را تا به امروز رقم می زند.

راهکارهای ترویج و نهادینه کردن فرهنگ رضوی در جامعه به ویژه در میان جوانان و نوجوانان چیست؟
یکی از بهترین راهکارها طرح مسائل و مباحث در حیطه و چارچوب هنر و شگردها و شیوهای مختلف هنر است. چراکه مخاطب نیز نسل جوان است. امروز ما در عصر ارتباطات زندگی می‌کنیم و خواسته و ناخواسته جوانان به واسطه دسترسی به اینترنت و به واسطه ارتباطات جهانی توسط شبکه‌های مختلف اطلاعات انبوهی را به شکل مهندسی شده و یا در اشکال کلان چه غلط و چه درست و یا چه مستقیم و چه غیرمستقیم دریافت می کنند و سیستم برخورداری از ارتباط و ارتباطات گسترده جهانی کمی پیچیده تر شده، بنابراین باید ساده انگاری را کنار گذاشته و به صورت تخصصی نگاه کنیم. به ویژه در ترویج و تبلیغ فرهنگ های دینی و مذهبی نظیر دغدغه ای که جشنواره رضوی دارد، باید بتوانیم کاربردی تر عمل کنیم. لازمه اش این است که با زبان نسل جوان آشنا بوده و وارد گود شویم که طبیعتا زبان هنر یکی از بهترین زبان‌هاست، چراکه هم زیباست و هم زیبا اندیشانه بوده و منشوری دارای وجوه مختلف است، در واقع زبان هنر نوعی سحر نهفته دارد و روح و ذهن انسان را می‌نوازد و در عین تطمیع خواست های زیبایی شناختی انسان، دغدغه‌های معناشناختی اش را هم پاسخ می‌دهد.

راه های پیاده کردن فرهنگ و سیره رضوی در زندگی فردی و اجتماعی چیست؟

بدون شک برنامه ریزی هدفمند توام با آموزش و ایجاد مهارت، بهره بردن از توانایی‌ها و ظرفیت های افراد برجسته و صاحب دانش و هزینه کردن و تخصیص بودجه های مناسب برای دستیابی به اهداف عمیق آموزشی از راه‌های پیاده کردن فرهنگ متعالی رضوی است.

سرمایه گذاری در بعد انسانی و بهره مندی از وجود منابع انسانی خبره و برجسته نیز مطرح است. برای این که به نتیجه مطلوب برسیم، از سوی دیگر در کنار نیروهای متخصص و متعهد نیاز به بهره مندی در شکل بسیار مطلوب و متعالی از امکانات است. طبیعی است که امکانات را مسائل مادی رقم می زنند تا به این شکل از کتب درسی گرفته تا تولیدات محتوا در برنامه های تلویزیونی، ایجاد نرم افزار در شبکه های مجازی و همین طور ایجاد تعاریفی در سبک زندگی و زیستی انسان ها که در آمیخته با تمام مسائل اجتماعی و حقوق شهروندی است، بصورت نرم در جای خود اندیشیده و نهادینه شود. یعنی به گونه ای باید باشد که حتی در ریزترین مباحث هم لحاظ کردن چنین زیستی، اندیشه شود و تحقق این امر مطالعه و کاربلدی بسیار متعهدانه و متخصصانه می خواهد.

رسالت دستگاه های فرهنگی در نشر و گسترش هنر آیینی چیست؟

چون آیین بخش عمده ای از فرهنگ را به خودش اختصاص می دهد، هیچ نهادی در واقع به اندازه نهادهای فرهنگی توانایی ورود به این حوزه را ندارد و اگر قرار است ارگانی یا نهادی از جامعه در این ارتباط کار کند، بدون شک این ارگان، نهادهای فرهنگی است و کارشناسان‌ ارگان های فرهنگی باید به شکل برنامه ریزی شده و پژوهشی در طول سال ها پرپوزال هایی را در جهت تولید محتوا آماده و سعی کنند که از ظرفیت همه متخصصان بهره مند شوند و به شکلی کاملا هدفمند و با در نظر گرفتن اهداف کوتاه مدت و بلند مدت اقدام به تولید برنامه هایی بکنند که این برنامه ها نه در طی یک نسل که آرام آرام در طی چندین نسل با تکرار، آموزه ها را تبدیل به وراثت کنند و به واسطه نهادینه کردن وراثتی تمامی این آموزه ها به نوعی زیربسترهای فرهنگی را فراهم آورند که این فرهنگ نه فقط در درون که در خارج از مرزها در واقع در تسخیر مطلوب، مثبت و انسانی اذهان تاثیر خیلی پر رنگی داشته باشد و به همان شکلی که تا به امروز فرهنگ متعالی ایرانی برای همه جهانیان فرهنگ بسیار جذاب و متعالی مطلوبی بوده، از این به بعد هم تمام این مولفه های در بردارنده فرهنگ اعم از دغدغه های مذهبی و ملی که بتواند که ایجاد کشش و جذبه نه فقط برای ملت در داخل کشور که حتی برای خارج کشور بکند، باشد.

جشنواره بین المللی امام رضا(ع) به عنوان یکی از رویدادهای فرهنگی و هنری در سطح بین المللی و کشوری چه تاثیری در ترغیب قشر جوان و نوجوان جامعه در بهره گیری از هنر دینی و آیینی دارد؟

جشنواره محل تجمع هنرمندان و افکار مختلف با توانایی مختلف هنری است. تجمیع و تضارب آرا همیشه باعث زایش، بالندگی و تکثیر اندیشه، دغدغه، عملکرد و هنر می شود. جشنواره در ذات خود با توجه به مقاصدی که وجود دارد، اتفاق مبارکی است. بدون شک حساسیتی که در تولید محتوا چه از طرف گروه های هنری چه از طرف دبیرخانه و توجه به مطالعه کارشناسی و انتقال این مطالعه به فراخوان صورت می پذیرد، می تواند عملکرد جشنواره ها را دوچندان کند.

اعتقاد دارم اگر جشنواره ای چند ده سال برگزار می شود و در این سال ها هیچ تغییر و تحولی در هیچ بعد شکلی و ساختاری و نوع نگاه به ساختار انجام نمی دهد، مطلوب نیست و عملکرد مثبت نخستین خود را می تواند تبدیل به تکرار کند.

با توجه به این که امروز با نسل جوانی سر و کار داریم که هر لحظه در سایه تهاجم فرهنگی و فکری قرار دارد، کار بسیار سخت تر است و آثار هنری که تولید می شود؛ باید آثاری باشد که دارای جذبه و کشش و قدرت هنری و ساختاری قدرتمند باشند و در عین حال حتی آموزه ها و محتوا را به نحوی مطرح نکنند که به شکلی ناشیانه و سنتی باشد. به عبارت دیگر نصیحت و مستقیم گویی اتفاق نیفتد و به صورت غیر مستقیم و با مطالعه روان شناختی سعی در انتقال مفاهیم داشته باشد.

راهکار شما برای ارتقای کمی و کیفی این جشنواره چیست؟

در مرحله نخست خود متون نمایشی باید مورد توجه باشد. یعنی نوع نگاه به متن‌هایی که در جشنواره حاضر می شوند و یا از طرف گروه های کارگردانی انتخاب می شوند، باید دقیق باشد. انتظار می رود متن های متفاوت تری نسبت به سال های قبل به جشنواره ارائه شود.

متون باید هم به لحاظ ساختاری و فنی و حتی دیالوگ پردازی، خط سیرداستانی،‌ روایت پردازی و شخصیت پردازی و ساختار نمایش‌نامه دارای جنبه های بسیار نو، قدرتمند، حساب شده و گاهی مدرن باشند. یعنی خود این ها جزو عوامل تاثیرگذار برای ایجاد جاذبه در مخاطب هستند، در غیر این صورت دافعه ایجاد خواهند کرد.

مسئله دوم زاویه و نوع نگاه به موضوع است. با توجه به این که جشنواره به نام نامی امام هشتم رقم خورده است، پرداختن به متونی که در بردارنده زندگی یا سیره امام هشتم یا اندیشه ها و مسائلی نظیر این است، باید دغدغه اصلی جشنواره باشد، اما به شکلی بسیار بکر و خلاقانه که تا به امروز به آن ها پرداخته نشده است.

منظور این است که اگر به هر شکلی تا به حال در سریال ها، تئاترها و فیلم ها، شیوه هایی اتخاذ شده به لحاظ کمی نتوانسته اند طیف مخاطب زیادی را جذب کنند، علت آن برمی گشته به یک سری از ضعف های عمده فنی و یا نوع نگاه کلیشه ای و تکراری که به لحاظ محتوایی وجود داشته است که باید با مطالعه تمام، چه از طرف گروه ها و چه از طرف هیئت انتخابی که در جشنواره در قالب هیئت بازخوانی و بازبینی متون وجود دارد، به متن ها و اجراهایی اجازه حضور بدهند که این مسائل فنی و تکنیکی جشنواره را در اولویت دوم قرار ندهند و صرفا روی تاکیدات محتوایی پا بر جا نشوند و به نوعی فرم و محتوا را به هم آمیخته پیش ببرند.

وجود دبیرخانه دائمی برای جشنواره بسیار ضروری است. حضور افراد باتجربه با ظرفیت و توانمندی‌های مختلفی که در بدنه تئاتر حرفه ای کشور در اقصی نقاط ایران وجود دارند نیز در این جشنواره  بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

از این رو برگزاری جشنواره در استان های مختلف از نکات حائز اهمیت است که می تواند جزو مواردی باشد که ایجاد جاذبه می کند. در حقیقت ملت ما با زبان ها و خرده فرهنگ های مختلف احساس غربت با این جشنواره نکنند.