یکشنبه, ۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ / ۱۳:۰۴:۱۱
تئاتر کشور در بهار ۱۴۰۱ خورشیدی، دوباره اوج و رونق گرفت؛ به گونه‌ای که هر شب، تنها در تهران، علاقه‌مندان به این هنر، شاهد به صحنه رفتن قریب به ۷۰ اثر (۶۸ نمایش) هستند. این شرایط، نویدبخش آرامشِ همراه با افزایش فعالیت هنرمندان در این عرصه خواهد بود.
به گزارش بوم هنر، اگر مطابق رسمی پذیرفته‌شده، شروع سال جدید تئاتری در کشورمان را هرسال بعد از پایان جشنواره تئاتر فجر در نظر بگیریم؛ اسفند ۱۳۹۸ و آغاز یک سال تئاتری دیگر، همزمان با یک اپیدمی جهانی شد.
همزمان با شیوع ویروس کرونا در کشور شاهد شوک و سپس تعطیلی اغلب فعالیت‌ها در حوزه‌های گوناگون از جمله حوزه فرهنگ و هنر و به تبع آن عرصه هنرهای نمایشی (تئاتر) در سراسر کشور بودیم. عرصه هنرهای نمایشی طی سال‌های میانه دهه ۹۰ خورشیدی (۱۳۹۵ به بعد) به چنان چربش در جریان تولید رسیده بود که طی این بازه زمانی تقریبا نمی‌شد شبی را به عنوان مثال در پایتخت رصد کرد که شاهد اجرای بیش از ۱۳۰ گروه نمایشی در سالن‌های دولتی و تماشاخانه‌های خصوصی نباشیم. اتفاقی که جریان خصوصی‌سازی تئاتر مهمترین عامل وقوع و شکوفایی آن بود. خصوصی‌سازی‌ای که از اواخر دهه ۸۰ و به شکل رسمی از ابتدای دهه ۹۰ خورشدی (۱۳۹۰) با تاسیس و فعالیت تماشاخانه‌های خصوصی در جای جای پایتخت حرکت خود را آغاز کرد.
اما این عرصه نیز از تاخت و تاز ویروس مهاجم جدید در امان نماند.
گام نخست تعطیلات تئاتری با رکورد ۱۰۸ روزه
نخستین اطلاعیه روابط‌عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که خبر از تعطیلی تمامی برنامه‌های فرهنگی و هنری به مدت یک هفته می‌داد، سوم اسفند ۱۳۹۸ منتشر شد و چه کسی گمان می‌کرد صدور این اطلاعیه‌ها و تعطیلی بعد از یک ماه تمدید هفته به هفته، تا ۲۱ خرداد ۱۳۹۹ تمدید شود؟!
تا روزی که اداره‌کل هنرهای نمایشی این خبر را منتشر کرد: «تعطیلی ۱۰۸ روزه تئاتر؛ آغاز اجراهای خیابانی، پایانی بر تعطیلی تئاتر کشور»؛ جشنواره‌ای که شعارش «من، تو، ما/ تئاتر، زندگی، کرونا» بود و حاصلش اجرای نمایش‌های خیابانی در تهران و چند شهر دیگر ایران در فاصله ۲۱ تا ۳۱ خرداد و تمام.
تابستان سُست و لرزان ۱۳۹۸ و تجربه ظرفیت ۳۰ تا ۵۰ درصدی سالن‌ها
۲۶ خرداد ۱۳۹۹ خبر موافقت ستاد ملی مبارزه با کرونا با ازسرگیری فعالیت‌های نمایشی از اول تیرماه اعلام و اداره‌کل هنرهای نمایشی به دنبالش «الزامات و پیشنهاداتی» خطاب به تماشاگران، گروه اجرایی و سایت‌های فروش بلیت منتشر کرد.
اما ادامه شوک شیوع کرونا و آمار ترسناک رو به افزایش تلفات این ویروس در کشور با ترس گروه‌های نمایشی و البته بی‌میلی مطلق مخاطبان برای حضور در محیط‌های سربسته (سالن‌های تئاتر) که امکان شیوع این ویروس را افزایش می‌داد؛ دست به دست یکدیگر دادند تا با آغاز دور جدید فعالیت‌ها نه تنها شاهد بازگشت ۱۳۰ اجرای شبانه در پایتخت نباشیم که تنها ۷ گروه نمایشی به عنوان گروه‌های خط شکن در نخستین گام اجراهای نمایشی بعد از حضور این مهمان ناخوانده به صحنه بازگشتند.
صحنه‌ای که البته این بار شرایطش با گذشته بسیار فرق می‌کرد. مقرر شده بود این هنرمندان خط شکن آثار خود را در سالن‌های مد نظر در شرایطی به صحنه ببرند که تنها مجاز به استفاده از ۵۰ درصد ظرفیتش بودند. حضور آنها البته خوش یُمن نبود و تنها یک هفته دوام داشت و بار دیگر تهران به دلیل ورود به شرایط نارنجی تعطیل شد تا ۲۴ تیر ماه که بار دیگر مجوز اجرا با همان قوانین استفاده از ظرفیت ۵۰ درصد در سالن‌های بزرگ و ۳۰ درصد در سالن‌های کوچک صادر شد. این بار ۱۱ گروه دیگر به ادامه مسیر اجراها بازگشتند و در مجموع ۱۸ اثر نمایشی در پایتخت در دور دوم اجراها به صحنه رفتند.
نیمه نخست ۱۳۹۹ و ۲۱۶ پروانه اجرا/ سهم ۹۰ درصدی جشنواره‌های مجازی
اداره‌کل هنرهای نمایشی در خبری، جمع کل پروانه‌های صادرشده در شش ماهه اول سال ۱۳۹۹ در سطح شهر تهران، را ۲۱۶ عنوان اعلام کرد. البته این تعداد پروانه اجرا در کنار ۱۸ اثر صحنه‌ای؛ سهم بالای آن به اجرای آثار نمایشی در جشنواره‌های روی داده در بستر فضای مجازی باز می‌گشت.
مطابق آمار اداره کل هنرهای نمایشی در نیمه نخست سال ۱۳۹۹؛ چهل و سه جشنواره تئاتری در بستر فضای مجازی با هدف زنده نگه‌داشتن چراغ اجراها و کمک حال به گروه‌های نمایشی صادر شد. به ویژه آن دسته از گروه‌های نمایشی که تمام درآمد و معیشت زندگی و اقتصاد خانواده‌شان در گرو تولید و اجرای مستمر آثار تئاتر بود و تعطیلی شش ماهه این اتفاق شرایط زندگی آنها را با اختلال مواجه ساخته بود.
این‌بار تیغ کرونا؛ پاییز و نیمه نخست دی ماه ۱۳۹۹ را برید
۱۸ نمایش از ابتدای مهرماه روی صحنه رفتند که بار دیگر خبر آمد با اعلام استانداری تهران بازبودن سالن‌ها از ۱۲ تا ۱۸ مهر ممنوع است و این ممنوعیت تا ۲۵ مهر، سپس تا ۲۰ آبان و بعد از آن تا ۲۸ آبان ادامه پیدا کرد. در حالی که امید آن می‌رفت تا بار دیگر سالن‌ها باز شوند اما ۲۸ آبان بود که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت در حاشیه جلسه هیات دولت و در جمع خبرنگاران اعلام کرد مجموعه فعالیت‌های هنری جزو گروه ۳ تلقی می‌شود و تعطیلی آن تا دو هفته دیگر (۱۲ آذر ۱۳۹۹) ادامه خواهد داشت.
۱۲ آذر هم رسید اما به سبب عدم مطلوبیت واردات واکسن و نسبت بسیار کم واکسینه‌شدگان جامعه فعالیت گروه شغلی سه (فعالیت‌های هنری) تا ۲۰ دی ادامه داشت و در آن تاریخ خبر امکان بازگشایی مجدد سالن‌های تئاتر و همچنین، تلاش برای انتقال مشاغل هنری از گروه ۳ به گروه ۲ برای پیشگیری از تعطیلی دوباره در صورت تغییر رنگ تهران از زرد به نارنجی منتشر شد.
تولد تلویزیون تئاتر ایران؛ مُسکنی آرام‌بخش برای آن روزهای تلخ
تعطیلی مستمر تئاتر گویا به داستان جدایی‌ناپذیر آسیب‌های کرونا بر بستر فرهنگ و هنر تبدیل شده بود. همین آشنایی جدایی‌ناپذیر از نوع تلخش ابتدا گروه‌های نمایشی؛ سپس مسئولان و متولیان مدیریت تئاتر کشور را بر آن داشت تا با استفاده و اتکا از امکانات فضای مجازی؛ بستری را برای اجرای آثار نمایشی در شکل مجازی و مبتنی بر تجربیات موفق جهان و آزمون و خطاهای گروه‌های نمایش داخلی راه اندازی کنند.
این‌گونه بود که در نهایت بعد از تلاش‌های چندین ماهه که خبرش کمتر رسانه‌ای شده اول بهمن ماه ۱۳۹۹ خبر افتتاح فاز نخست «تلویزیون تئاتر ایران» به عنوان «ارمغانی ارزشمند برای فرهنگ‌وهنر این مرز و بوم» روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت. خبر خوشایندی که در نهایت امکان برگزاری سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر و جشنواره تئاتر عروسکی تهران- مبارک را شدنی کرد.
سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر از ۱۱ تا ۲۱ بهمن ۱۳۹۹ در شرایطی برگزار شد که جز آثار بخش نمایش‌های میدانی؛ خیابانی و محیطی؛ دیگر نمایش‌های حاضر در این رویداد با ضبط تصویری نمایش‌ها از بستر تلویزیون تئاتر ایران به مخاطبان عرضه شد.
شاید تلویزیون تئاتر ایران نقش همان مُسکنی را در آن سال ایفا کرد تا کوتاهی دولت وقت در واردات واکسن برای واکسینه کردن جامعه و حرکت آن به سمت ایمنی نسبی و گشوده شدن کسب و کارهایی که عمر تعطیلی برخی از آنها چون تئاتر به یک سال می‌کشید را جبران کند.
تلویزیونی که البته جز در شکل میزبانی از دو جشنواره تئاتری و اکران محدود چند تله‌تئاتر که اغلب تولید هنرمندان استانی بود نتوانست آنگونه که از آن انتظار می‌رفت در بخش اقتصادی و کمک به معیشت هنرمندان دردی از زخم‌های عمیق شده جامعه تئاتر را درمان کند.
یک سال صبر برای تغییر گروه شغلی جامعه هنرمندان!
بعد از سپری کردن بهار ۱۳۹۹ در تعطیلی مطلق و از دست دادن یکی از گرم‌ترین فصل‌های اجرا در تعطیلات بهاری سال ۱۳۹۹، امید هنرمندان تئاتر پس از گذار یک ساله و برون رفت از آسیب بیکاری و تنگنای معیشیتی به عید آخرین سال قرن (۱۴۰۰) معطوف بود. امیدی که البته تنها یک هفته دوام داشت!
با وجود آنکه گفته شده بود گروه‌های نمایشی می‌توانند از ۸ فروردین ماه ۱۴۰۰ آثار خود را به صحنه ببرند اما بار دیگر اعلام تعطیلی تا اطلاع ثانوی به مثابه آب سردی بود که بر پیکر نیمه جان اما هنوز امیدوار هنر تئاتر کشور ریخته شد.
بعد از یک سال مطالبه هنرمندان برای تغییر گروه شغلی فعالیت آنها از دسته ۳ به گروه ۲ مشاغل که بتوانند در شرایط نارنجی نیز به فعالیت خود ادامه دهند و تنها در شرایط قرمز تلخی تعطیلات را بر خود هموار کنند؛ ۱۲ فروردین با تغییر دسته‌بندی شغلی اهالی تئاتر و موافقت با انتقال‌شان از گروه ۳ به گروه ۲ مشاغل سرانجام به وقوع پیوست. اما باز هم دست تقدیر و تقویم برای تعطیلی تئاتر به سبب عدم ایمنی نسبی جامعه به خاطر کمبود واکسن و واکسینه‌نشدن حد مطلوب کشور به یکدیگر رسید و خبر آمد به دلیل قرمز شدن پایتخت کلیه فعالیت گروه‌های شغلی به جز مشاغل گروه ۱ از ۱۷ فروردین ماه ممنوع است.
سال جدید تئاتری در آخرین سال قرن (۱۴۰۰) از ۱۸ اردیبهشت آغاز شد. زمانی که دیگر رمقی برای اغلب گروه‌های نمایشی که سفره‌های‌شان خالی‌تر از پیش شده بود و تماشاخانه‌های غیردولتی برای سر پا ماندن و ادامه حیات باقی نمانده بود.
به همین سبب باز هم شروع فعالیت با ترس و لرز فراوان و احتیاط بالای هنرمندان و مخاطبان همراه بود و تنها چند گروه نمایشی برای آغاز فصل جدید اجراها در سال ۱۴۰۰ پیش قدم شدند. برای گام جدید فعالیت بعد از چهار پیک و تعطیلی مستمر تئاتر، تنها ۱۸ گروه نمایشی پیش‌قدم شدند.
آغاز به کار دولت سیزدهم و خداحافظی همزمان با تعطیلی‌های تئاتر و سویه اُمیکرون کرونا
از ۲۸ تیر ماه ۱۴۰۰ به سبب پیک پنجمِ خیزش کرونا موسوم به اُمیکرون بار دیگر شاهد قرمز شدن تهران و بسیاری دیگر از استان‌ها بودیم و این درست سرآغاز تلاش دولت سیزدهم برای وارد کردن و ساختن واکسن‌های خارجی و داخلی بود.
۲۷ شهریور ۱۴۰۰ سرانجام با افزایش واردات واکسن و تسریع در تزریق آن، رنگ کرونایی پایتخت از قرمز به نارنجی و سپس زرد متمایل شد و همین کافی بود تا ستاد ملی مقابله با کرونا بار دیگر اجازه فعالیت گروه‌های شغلی دو (هنرمندان تئاتر و تماشاخانه‌ها) را از ۲۷ شهریور صادر کند.
تجربه موفق برگزاری چهلمین جشنواره تئاتر فجر با آسودگی خیال از شر کرونا
اوایل آذر ماه ۱۴۰۰ خورشیدی بود که محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که تا پیش از آن بارها در زمینه حمایت از تئاتر و اهالی خانواده این هنر تاکید کرده بود خبر از برگزاری قطعی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به شکل صد در صد فیزیکی داد؛ سخنی که بار دیگر با چاشنی تاکید بر حمایت حداکثری از چهلمین رویداد تئاتر فجر همراه بود.
همین مولفه کافی بود تا بار دیگر رکورد تولید و اجرای آثار تئاتری گام‌های خود را برای نزدیک شدن به تعداد اجراهای تئاتری پیش کرونا (بیش از ۱۳۰ اجرا طی هر شب تنها در پایتخت) بردارد. به گونه‌ای که در پاییز ۱۴۰۰ بیش از ۵۰ گروه نمایشی (۵۲ گروه نمایشی) تنها در پایتخت هر شب به صحنه می‌رفتند که این آمار در قیاس با پاییز سال قبل (۱۳۹۹) که شاهد تعطیلی کامل تماشاخانه‌ها و سالن‌های نمایشی بودیم به معنای عملی شدن وعده‌های دولت سیزدهم در حوزه حمایت از هنر و هنرمندان به ویژه واکسینه‌کردن تمامی افراد جامعه برای بازگشت به روال عادل زندگی بود.
مُهر واکسیناسوین بر برگزاری جشنواره چهلم تئاتر فجر به شکل فیزیکی با سه مولفه منحصر به فرد
در نهایت چهلمین جشنواره تئاتر فجر در بهمن ۱۴۰۰ در شرایطی برگزار شد که نه تنها تمامی بخش‌های آن به شکل فیزیکی میزبان مخاطبان و اجرای زنده هنرمندان بود که با سه مولفه منحصر به فرد این رویداد؛ روزهای خود را پشت سر گذاشت.
نخست آنکه؛ بعد از ۴۰ سال از تولد این رویداد شاهد تحقق وعده مرکز گریزی آن و برگزاری افتتاحیه مهمترین رخداد تئاتری کشور و منطقه در جایی غیر از تهران (استان یزد) بودیم.
دو دیگر آنکه؛ برای نخستین بار در تاریخ این رویداد شاهد حضور کشوری (تاجیکستان) به عنوان مهمان ویژه جشنواره تئاتر فجر بودیم.
و سرانجام آنکه برای نخستین بار در طول سابقه ۴۰ دوره‌ای جشنواره تئاتر فجر که همواره این رخداد با بودجه خود درگیر بود، تمامی بودجه ۹ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومانی آن به شکل تام و تمام به این جشنواره اختصاص پیدا کرد تا هنر تئاتر و هنرمندان آن برای اولین بار بعد از دو سال سپری کردن دوران سخت کرونا نفسی به آسودگی و آرامشی مطلق را کشیده و تجربه کنند.
وعده دیگر محقق شده افزایش ۱۰۰ درصدی بودجه تئاتر نسبت به سال پیش از کرونا
قادر آشنا (مدیر کل وقت هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ) درباره بودجه تئاتر کشور با بیان آنکه سال گذشته (۱۳۹۹) عملکرد اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اساس بودجه ۳۴ میلیارد تومانی بسته و برنامه‌ریزی شده بود گفت: با روی کار آمدن دولت سیزدهم و اهمیتی که دولت و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به رویکرد جهادی و انقلابی و ایجاد تحول در ساختار فرهنگی می‌دهند، امسال شاهد افزایش حداقل ۲۰ و حداکثر ۳۰ درصدی در بودجه هنرهای نمایشی کشور هستیم.
بر اساس جلسات متعدد و صحبت نهایی شده بودجه مدیریت تئاتر امسال عددی بین ۴۰ تا ۴۵ میلیارد تومان خواهد بود و امیدواریم اصلاح ردیف بودجه تئاتر هر چه سریع‌تر مراحل اداری را گذرانده و به تصویب نهایی برسد.
رسیدن عدد بودجه تئاتر در سال ۱۴۰۰ به رقم حداکثر ۴۵ میلیارد تومان در شرایطی است که این عدد در سال ۱۳۹۸ و همزمان با آغاز کرونا در کشور در کمترین حالت ۱۸ و در بیشترن حالت ۲۴ میلیارد تومان بود که نشان دهنده رشد ۱۰۰ درصدی بودجه تئاتر در دولت سیزدهم و اهمیت این دولت به مدیریت کلان فرهنگی کشور بوده است.
بهار قرن جدید؛ تنفس دوباره تئاتر در هوای آرامش
در نهایت وضعیت پایدار کشور در حوزه واکسیناسیون و قرار گرفتن ایران در لیست کشورهای دست یافته به ایمنی نسبی در سایه روند واکسیناسیون افراد جامعه طی سه دوز متفاوت؛ باعث شد تا آرامش خیال عموم مردم از برقراری ایمنی و آهسته آهسته قدم برداشتن به سوی فراموش کردن آن دو سال تلخ و دلهره‌آور همزمان با آغاز قرن جدید و بهار ۱۴۰۱ خورشیدی در خاطره جمعی مردمان ایران‌زمین نقش ببندد.
فعالیت هنرمندان نیز متاثر از این نگرش به ویژه در حوزه هنرهای نمایشی خود موید همان آرامش سایه افکنده بر کشور است. به گونه‌ای که طی بهار ۱۴۰۱ خورشیدی به شکل متوسط طی هر شب تنها در پایتخت شاهد به صحنه رفتن قریب به ۷۰ اثر (۶۸ نمایش) هستیم. همین مولفه در کنار آرامش آهسته بازگشته به حوزه تئاتر، بار دیگر هنرمندان و اهالی خانواده این هنر نجیب و شریف را برای مواجهه با روزهای خوش و طلایی فردا، به افرادی حریف بدل ساخته است.
